ارتقای 45پله‌ای ایران در شاخص جهانی نوآوری / برتری زیست‌بوم فناوری بر تحریم

بررسی وضعیت علم، فناوری و نوآوری در ایران در گزارش 2021 یونسکو(سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد) که خرداد ماه 1400 منتشر شده است نشان می‌دهد، کشورمان در زمینه شکل‌گیری شرکت‌های دانش بنیان و خلاق، تحقیق و توسعه و ایجاد پهنه‎‌های نوآوری رشدی شتابان را تجربه کرده است.
در این گزارش تاکید شده است که «توسعه شتاب‌دهنده‌ها و مراکز نوآوری در 5 سال اخیر منجر به افزایش سریع و نمایی استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان شده است. افزایش صادرات شرکت‌های دانش‌بنیان و خلاق در دوران تحریم و همچنین تمرکز و تشویق آنها به رفع نیازها در زمینه تولید محصولات و ارائه خدمات دانش‌بنیان در داخل کشور نمونه‌هایی از این رشد شتابان است.» همچنین این گزارش به اصلاحات و قانون‌گذاری‌های مختلفی که با هدف رفع موانع رقابت در بازار ایران تدوین شده هم گریزی زده و این کار را قدمی اثرگذار در تامین نوآوری و بهبود قابل ملاحظه وضعیت علم و فناوری در کشور دانسته است.
رشد سریع رتبه کشور در شاخص جهانی نوآوری
گزارش علمی یونسکو، به رشد سریع رتبه کشور در شاخص جهانی نوآوری که منعکس کننده وضعیت کلی نوآوری شامل ورودی‌ها و خروجی‌های نوآوری است، هم اشاره کرده است. در این تحقیق آمده که این شاخص در ایران از سال 2015 تا 2019 با بهبود مستمر از رتبه 106 به 61 رسیده است، یعنی رشد 45 پله‌ای ایران در این شاخص. در این بازه زمانی افزایش تعداد پتنت‌های ثبت شده ایرانیان در دفتر ملی مالکیت فکری و نیز مراجع معتبر بین‌المللی استمرار داشته است.
افزایش اشتغال ایرانیان خارج از کشور در استارتاپ‌ها
برنامه بازگشت ایرانیان متخصص خارج از کشور که توسط معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به اجرا درآمده هم در این پژوهش بین‌المللی مورد توجه قرار گرفته است. برنامه‌ای که منجر به اشتغال تعداد زیادی از ایرانیان مقیم خارج در استارتاپ‌ها (354 نفر در سال 1397) و تاسیس استارتاپ (100 استارتاپ با بیش از 3 هزار نفر پرسنل در سال 1397) شده است. وضعیت مناسب ایران در برابری جنسیتی دانشجویان آموزش عالی که آمارها گواهی می‌دهند در حال حاضر 6/46 درصد از دانشجویان زن هستند، از دیگر نقاط قوت حوزه علم، فناوری و نوآوری ایران توصیف شده است.
اشتغالزایی در کارخانه‌های نوآوری و پارک‌های فناوری
در بخش دیگری از این گزارش، به نسل های مختلف توسعه پهنه‌های نوآوری در ایران طی بازه زمانی 2015 تا 2018 اشاره شده است. پارک فناوری پردیس، کارخانه‌های نوآوری آزادی و های‌وی در پیاده‌سازی موفق این رویکرد نقش چشم‌گیری داشته‌اند. کارخانه نوآوری آزادی 3 هزار و 500 شغل برای فارغ‌التحصیلان دانشگاهی وکارآفرین جوان ایجاد کرده است که در کنار 6 هزار نفر پرسنل 500 شرکت مستقر در پارک فناوری پردیس، در توسعه نوآوری نقش‌آفرینی می کنند. ناحیه نوآوری شریف نمونه‌ای دیگر در پیاده‌سازی رویکرد حمایت از زیست‌بوم فناوری و نوآوری نوآوری است که میزبان بیش از 500 استارتاپ است.
توسعه اکوسیستم فاوا در شرق کشور در دو سال اخیر
باید به این نکته مهم نیز اشاره کرد که اگرچه گزارش یونسکو به بررسی اقدامات ایران در بازه زمانی 2015 تا 2019 پرداخته، اما طی دو سال اخیر نیز فعالیت های گسترده ای در کشور انجام شده که از آن جمله می توان به احداث کارخانه نوآوری مشهد، توسعه پارک فاوا در خراسان رضوی و ایجاد یک اکوسیستم فعال فناوری اطلاعات و ارتباطات در شهر مشهد اشاره کرد. بستری مناسب که زمینه ساز توسعه زیست بوم فاوا در کشور شده و فرصت اشتغال را برای بسیاری از فناوران جوان شرق کشور را فراهم آورده است.
5800 شرکت دانش بنیان و 6500 استارتاپ
«پرویز کرمی» دبیر ستاد فرهنگ‌ سازی اقتصاد دانش ‎بنیان معاونت علمی و فناوری ریاست‎ جمهوری در گفت‎گو با روزنامه خراسان در این باره می‎گوید: با تلاش‎ هایی که طی پنج‌سال اخیر توسط معاونت علمی و فناوری ریاست‎ جمهوری و دیگر مجموعه‎ های همکار صورت گرفته، هم‎ اکنون 5800 شرکت دانش ‎بنیان، 1250 شرکت خلاق، 6500 استارتاپ، 240 مرکز نوآوری و 10 خانه خلاق و نوآوری در کشور فعال است. کرمی می‎افزاید: علاوه بر آن، مجموعه‎ هایی همچون بنیاد ملی نخبگان، صندوق نوآوری و شکوفایی، صندوق پژوهش و فناوری و کارخانه‎ های نوآوری هم فعال یا افتتاح شده‎اند و بستر مناسب‎ تری برای فعالان این حوزه ایجاد کرده‎اند.
ایجاد زیست ‎بوم‎ های فناوری و نوآوری
دبیر ستاد فرهنگ‌سازی اقتصاد دانش‎ بنیان می‌افزاید: اقدام مهمی که طی این سال‌ها انجام شده، شکل‌دهی زیست‎بوم‎های فناوری و نوآوری در کشور بوده که بستر ارتباط و تعامل همه بخش‎ها از جمله شرکت‎های دانش‎بنیان، استارتاپ‎ها، صندوق‎ها، بنیاد ملی نخبگان، کارخانه‎های نوآوری، پارک‌های علم و فناوری و دانشگاه‎ها با یکدیگر شده و همه عناصر این زیست‎بوم را فعال کرده است. به گفته کرمی، ایجاد این بستر مناسب، همان چیزی است که سازمان‎های بین‎المللی از جمله یونسکو هم آن را تحسین کرده و پیدایش آن را عاملی موثر در ارتقای جایگاه نوآوری ایران دانسته‎اند.
چشم انداز روشن
دبیر ستاد فرهنگ‎ سازی اقتصاد دانش‎ بنیان با اشاره به زیرساخت‎های به وجود آمده طی سال‎های اخیر می‎افزاید: هم‎ اکنون بسیاری از شرکت‎های دانش‎ بنیان و استارتاپ‎های ما در دوران بلوغ به سر می‎برند و به محض رفع تحریم‎ ها و همچنین رفع موانع تولید توسط دولت جدید، آماده نقش‎ آفرینی جدی‎دتر هستند. کرمی می‎افزاید: ارتقای ایران در شاخص جهانی نوآوری، تازه اول راه است و با توجه به چشم‎ انداز روشنی که در این عرصه داریم، مطمئنا روزهای درخشان ‎تری را پیش رو خواهیم داشت.